Het Pioppi dieet: goede keuze voor het hart?

Geschreven door

Eind vorig jaar was het ineens een bestseller in Nederland: het Pioppi dieet, een boek van de Britse cardioloog Aseem Malhotra en filmmaker Donal O’Neill. Meer dan 50.000 exemplaren gingen over de toonbank. Veel mensen vallen af door dit dieet, dat ook een levensverlengend effect belooft. Maar er zijn ook geluiden dat het Pioppi dieet ongezond is voor het hart. Is het Pioppi-
dieet wel of geen aanrader?

Pioppi is een piepklein Zuid-Italiaans dorpje, twee uur rijden onder Napels. Het bijzondere eraan is dat de inwoners daar vrijwel allemaal in goede gezondheid een hoge leeftijd bereiken. Over ‘Het geheim van Pioppi’ gaat het boek. Maar de directe aanleiding voor het succes van het boek was het televisieprogramma ‘Dokters van morgen’. Daarin volgden 3 deelnemers het dieet en de leefstijlrichtlijnen uit het boek, met goede effecten op gewicht, middelomtrek, bloeddruk en cholesterol. Ook werden de inwoners van Pioppi gefilmd: charmante oude Italianen die dansten en lachten.

Mediterraan eten

Pioppi is synoniem voor een gezonde leefstijl. Allereerst is er de voeding. De inwoners van Pioppi eten een klassiek mediterraan dieet: veel groenten, fruit, olijfolie, peulvruchten, vis en noten. Dit vullen ze aan met bescheiden hoeveelheden pasta, brood, zuivel en vlees. Van dit dieet is al heel lang bekend dat het gezond is voor hart en bloedvaten. Verder zijn de inwoners van Pioppi tot op hoge leeftijd actief, bijvoorbeeld door te werken in de moestuin en veel te wandelen. Ze eten nauwelijks snacks en tussendoortjes, hebben een rijk sociaal leven en heel weinig stress. Dit zijn allemaal uitstekende voorwaarden om een lang, gezond en gelukkig leven te leiden en dit zijn ook de adviezen die in het boek genoemd worden.

Kritiek

Tot zover is er niets aan de hand. Maar tóch roept het Voedingscentrum dat het Pioppidieet ongezond is. Hoe kan dat? Dat komt omdat de cardioloog Malhotra zijn eigen draai geeft aan het klassieke Mediterrane dieet. Hij is om te beginnen een fervent tegenstander van suiker. Volgens hem is er overtuigend wetenschappelijk bewijs dat suiker niet goed is voor de gezondheid. Veel artsen en diëtisten zijn het hier overigens hartgrondig mee eens. Maar Malhotra gaat nog een stap verder, want hij schrapt ook andere koolhydraten uit het dieet. Dus ook pasta, brood of rijst. Hij zegt dat hij dit doet omdat hij een verbeterde versie van het mediterraan dieet wil bieden, met veel effect op het lichaamsgewicht. Bij mensen die diabetes type 2 hebben of die insulineresistent zijn, kan het beperken van koolhydraten helpen om de bloedsuikers op het juiste peil te krijgen. En koolhydraatarm eten heeft als voordeel dat je er – zeker in het begin – goed van afvalt. Vandaar dat de deelnemers aan het programma ”Dokters van morgen” zo’n goed resultaat boekten. Het Voedingscentrum is niet tegen het schrappen van suiker, maar vindt wel dat je brood, aardappelen en pasta moet blijven eten.

Niet bang voor vet

In het Pioppi-dieet heeft vet een grote rol. Om te beginnen natuurlijk het gezonde onverzadigd vet zoals in olijfolie. Maar Malhotra is ook helemaal niet bang voor verzadigd vet, zoals in vlees, volle zuivel, kokosolie en roomboter. Hier is het Voedingscentrum ook op tegen. Ze vinden dat kokosolie niet thuishoort in een mediterraan dieet, en daar hebben ze wel een punt, want het is echt een vreemde eend in de bijt. Verder hanteert het Voedingscentrum nog steeds de richtlijn van maximaal 10 energieprocent verzadigd vet in de voeding, omdat dit het cholesterolgehalte kan verhogen. Omdat het Pioppidieet arm is aan koolhydraten, stijgt bijna als vanzelf het vetgehalte van de voeding en kom je daarmee boven die 10 procent. Is dat erg? Niet volgens Malhotra: ‘Als je in verhouding vetrijk eet en minder suikers en koolhydraten, verbeteren je bloedvetten‘. En dat is ook de ervaring van veel mensen die koolhydraatbeperkt eten.

21-dagenplan

Op de voorkant van het boek staat dat het ‘een lifestyleplan in 21 dagen’ is. Dat is opvallend, want de mensen in Pioppi eten hun hele leven zo. Juist dat is de reden dat ze zo oud worden. Waarom dan toch die 21 dagen? Malhotra zegt in een interview: ‘Omdat we op die manier mensen willen verleiden om dit dieet eens te proberen. We laten ze zien dat je al met drie weken heel veel effect bereikt met een andere voeding en leefstijl. Kijk maar naar de deelnemers uit het televisieprogramma. En als je eenmaal hebt gemerkt hoe goed je je voelt met het Pioppi-dieet, ga je door. Want natuurlijk is deze leefstijl juist gezond als je het langer volhoudt.’

Wel of niet Pioppi?

Om te beginnen: er is helemaal niks mis met het mediterraan dieet, dus dat kunt u echt met een gerust hart doen. Wilt u daarnaast ook afvallen? Dan is suiker laten staan sowieso een goed idee: geen frisdrank, koekjes, snoep en geen suiker in koffie en thee. Als u snel wilt afvallen of (pre)diabetes heeft, kunt u ook kleinere porties eten van brood, rijst, aardappelen en pasta. Het beste is het om dat te doen in overleg met een diëtist. Qua vet is het raadzaam om te kiezen voor gezond vet uit olijfolie, vette vis en noten. Een beetje roomboter of volle zuivel kan best, maar overdrijf het niet. Zo profiteert u optimaal van het beste van Pioppi!

  • Het Pioppi dieet. Een lifestyleplan in 21 dagen. Aseem Malhotra en Donal O’Neill.
  • Pioppi – het kookboek. Aseem Malhotra, Donal O’Neill en Nora French (verschijnt eind januari 2019)

voor meer artikelen over o.a leefstijl klik hier

Het mysterie van de allergische reactie

Geschreven door

Het aantal mensen met een allergie stijgt ieder jaar. Van de kinderen die nu geboren worden, is zelfs ongeveer de helft er gevoelig voor. En hoewel allergieën niet significant meer voorkomen bij mannen of bij vrouwen, zijn er toch flink wat verschillen tussen de beide seksen.

Zo komt pinda-allergie bijvoorbeeld veel vaker voor bij jongetjes dan bij meisjes, het verschil is zelfs 30%. Opvallend genoeg groeien jongens er wel vaker overheen dan meiden, waardoor de aantallen op 15-jarige leeftijd weer zo goed als gelijk zijn. En op 24-jarige leeftijd hadden de vrouwen de mannen zelfs ingehaald. Hoe dat kan? Daar zijn de wetenschappers nog steeds niet over uit.

Mogelijk zouden hormonen hierbij een rol kunnen spelen. Dat blijkt bijvoorbeeld ook uit de onderzoeken over astma. Astma heeft verschillende vormen, waaronder allergisch astma. Bij deze variant worden mensen benauwd als ze aan bepaalde allergenen (zoals stuifmeel of huisstofmijt) worden blootgesteld. Vrouwen hebben twee keer zo veel kans om allergisch astma te ontwikkelen dan mannen en hebben er bovendien ook veel meer last van. Dit terwijl er in de kindertijd juist meer jongetjes met astma zijn dan meisjes.

Onderzoekers ontdekten vorig jaar dat het mannelijke geslachtshormoon testosteron ervoor zorgt dat er minder van een bepaald type afweercellen in de longen wordt aangemaakt. Hierdoor hebben mannen een kleinere kans op astma-aanvallen. Deze ontdekking is belangrijk, omdat de medicatie voor allergieën op dit moment voor mannen en vrouwen nog hetzelfde is. Als het geslacht van invloed is op de ontwikkeling en de ernst van de allergie, zal er ook meer onderzoek gedaan moeten worden naar medicatie hiervoor.

Kruiden

Maar er zijn meer opvallende verschillen tussen mannen en vrouwen. Zo blijken vrouwen bijvoorbeeld vaker allergisch te zijn voor bepaalde kruiden. Vermoedelijk komt dit doordat er steeds vaker kruiden worden toegevoegd aan cosmetica, zoals vanille in parfum of natuurlijke shampoos op kruidenbasis. En, minder opvallend: ook in veel make-upsoorten zitten kruiden, omdat dit lekker ruikt en goed is voor de huid. Hoe pittiger het kruid, hoe meer kans dat er een overgevoeligheid wordt ontwikkeld. Met name knoflook, kaneel, vanille en zwarte peper kunnen een allergische reactie opwekken. En waarschijnlijk is bij veel voedselallergieën een kruid de boosdoener.

Over voedselallergie gesproken: vrouwen hebben ook vaker last van een glutenintolerantie dan mannen. Er is echter een groot verschil tussen een intolerantie en een allergie. Bij een allergie reageert het hele afweersysteem op bepaalde allergenen, waardoor je bijvoorbeeld last krijg van niesbuien of geïrriteerde huid. Terwijl bij een intolerantie niet het afweersysteem in actie komt, maar alleen de darmen. De ernstige variant daarvan heet coeliakie. Dit is dus absoluut géén allergie. Sterker nog: een allergie voor gluten bestaat helemaal niet! In feite heeft zelfs maar ongeveer 3% van de mensen een voedselallergie, terwijl 25% denkt er één te hebben.

Hooikoorts

Nog een veelvoorkomende allergie die vaker vrouwen treft is hooikoorts, met name bij berkenpollen. Bovendien zijn de klachten bij hen ook heviger dan bij het andere geslacht. Ook bij dierenharen, de zon en metaal (vooral nikkel, dat veel in sieraden wordt gebruikt) delven vrouwen het onderspit. Zijn er dan ook nog dingen waar mannen minder goed op reageren? Toch wel. Bij hen wordt iets vaker een huisstofmijtallergie vastgesteld. Bij twintigers en zestigplussers is het verschil het grootst.

Er zal nog veel meer onderzoek nodig zijn om een beter beeld te krijgen waarom de ene persoon allergisch reageert en de ander niet. Er zijn theorieën die stellen dat borstvoeding een rol speelt, andere gaan juist weer uit van erfelijkheid of van de mate van hygiëne. De verschillen tussen mannen en vrouwen kunnen verband houden met het verschil aan blootstelling (zoals met kruidenallergie en nikkelallergie), met hormonen (testosteron bij mannen versus schommelende hormoonbalans bij vrouwen) en met verschillen in het immuunsysteem. Onderzoekers zien namelijk steeds duidelijker verschillen tussen hoe het vrouwelijk immuunsysteem anders reageert, bijvoorbeeld op infecties of vaccinaties. Waarom? Dat blijft voorlopig nog een groot mysterie…

voor meer artikelen klik hier

Goede (hart)voornemens

Geschreven door

Met het einde van het jaar in zicht en het nieuwe jaar voor de deur, is het tijd voor de welbekende goede (hart)voornemens. Wil jij in het nieuwe jaar jezelf ontwikkelen én tegelijkertijd anderen helpen? Young & Yearning helpt jou vooruit op weg naar een verbeterde versie van jezelf, voor jezelf. Wij presenteren vier doelen, de vijfde mag jijzelf invullen…

  1. Stoppen met roken

First things first: rook jij nog? Stoppen! Wij hoeven jou niet te vertellen wat roken met lichaam en geest doet en hoe slecht het is, met name voor hart- en vaatpatiënten. Maar lukt het jou ondanks alle alarmbellen niet om te stoppen met roken en ben jij nog op zoek naar het laatste duwtje in de rug? Hier komt het… met roken schaad je niet alleen jezelf, maar ook andere mensen.

Waarschijnlijk ben jij al bekend met de gevaren van meeroken, want let’s face it: meeroken is zwaar funest. Dus waarom kies jij er alsnog voor om ongevraagd anderen aan de gevolgen van jouw slechte gewoonte bloot te stellen? Wist jij dat samenwonen met een roker in huis de kans op hart- en vaatzieken, zoals een hartaanval en beroerte, vergroot? Tevens vergroot het de kans op longkanker. En wist jij dat kinderen, zij zijn nog in ontwikkeling, zelfs nog kwetsbaarder zijn voor meeroken?

  1. Leer reanimeren!

Aangezien wij gefocust zijn op jezelf ontwikkelen én tegelijkertijd anderen helpen: leer reanimeren! Als hartpatiënt(e) weet jij als geen ander hoe kostbaar het leven is. Maar ben je in staat in geval van nood eerste hulp te verlenen én wanneer een levensbedreigende situatie zich voordoet het verschil tussen leven en dood te betekenen door middel van reanimeren? Leren reanimeren is van levensbelang, want de overlevingskans na een hartinfarct (of hartstilstand) is groter, wanneer binnen zes minuten wordt gestart met reanimeren.

Een reanimatie bestaat uit het geven van hartmassage in combinatie met beademing en zorgt voor een kunstmatige overname van de gestokte ademhaling en bloedsomloop. Een ‘gratis-en-voor-niets’ bijkomstigheid van dit goede voornemen is het bijkomende domino-effect: volg een reanimatiecursus met een vriend, vriendin of een ander wie jou aan het hart gaat en zeg het voort, geef het door. Dankzij het domino-effect wordt jouw goede voornemen het hele jaar voortgezet.

  1. Minder met alcohol

Over het domino-effect gesproken: wanneer jij mindert met alcohol, volgen anderen. Althans, die kans is aanwezig. Maar hoezo eigenlijk minderen? Omdat jongeren en alcohol een verhaal op zichzelf zijn. De nevenfactoren van alcohol op het hart en vaatstelsel zijn algemeen bekend en de kans op verslaving is dermate aanwezig, dat onderzoeken die mogelijke positieve uitwerkingen toelichten, in het niet vallen. Of zoals professor Dr. J. Casas in het ‘British Medical Journal’ zei: ‘De kans op hartziekten verminderen? Bezoek de groenteman en niet de slijter.’ Het algemene advies van de Gezondheidsraad luidt dan ook: ‘Drink jij niet? Houden zo! Drink jij wel? Drink maximaal één glas per dag.’

Aangezien de hersenen zich tot ten minste het 25e levensjaar ontwikkelen, brengt alcoholinname voor jongeren acute gezondheidsrisico’s met zich mee. Een verstoorde hersenontwikkeling, maar ook verminderde leer-, studie- en werkprestaties en een verhoogd risico op verslavingsproblemen op latere leeftijd. Daarnaast werkt het geheugen slechter en neemt naast controlevermindering, tevens het reactievermogen af. En ben jij ermee bekend dat jongeren in mindere mate last hebben van het slaapopwekkende effect van alcohol? Hierdoor is de remming kleiner en kun je langer doordrinken. Maar een weekend doordrinken is allesbehalve risicoloos en een ware aanslag op jouw gezondheid: het lichaam heeft twee dagen nodig om te herstellen. Alsnog een borrel op z’n tijd? Drink met mate. Jouw hart is je dankbaar!

  1. Beweeg eens meer

Hart- en vaatpatiënten zijn gebaat bij bewegen. Onder andere de doorbloeding van het hart en bloedvaten wordt bevorderd en het vernauwingsproces in de kransslagaders wordt afgeremd. Maar wij gaan niet roepen: ‘Je moet en zult sporten!’ Immers, de keus is en blijft aan jou. Maar loop jij altijd na verloop van tijd tegen een betonnen blok aan als het op sporten aankomt? Wees minder streng voor jezelf en leg de lat lager. Je hoeft niet per se direct te beginnen met een intensief trainingsprogramma om lichaam en geest te verblijden (inderdaad, een van de positieve uitwerkingen van sporten) maar ga eens bewegen.

Ik hoor je denken: ‘Bewegen, maar dat doe ik toch al?’ Wel, het zal je verbazen hoe weinig wij daadwerkelijk op een dag bewegen en hoe makkelijk het erbij inschiet. Dus maak bewust een wandeling na het avondeten in plaats van onderuit op de bank te gaan liggen en pak waar mogelijk de fiets in plaats van de auto of het Openbaar Vervoer. Afhankelijk van de auto of bijvoorbeeld de bus, tram of trein? Daag jezelf uit en parkeer de auto verder of stap een halte later op of eerder uit, en je zult zien wanneer je dagelijks een bewuste keuze maakt om te bewegen, het al gauw zijn uitwerking heeft op wekelijkse, maandelijkse en  jaarlijkse basis. En zie daar, plotseling ren je wel een blokje om! And guess what? Je vindt het nog leuk ook!

5…

(hart)voornemens

voor meer artikelen klik hier

Gaan de reguliere en complementaire geneeskunde eindelijk samenwerken?

Geschreven door

Onlangs werd bekend gemaakt dat de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) de traditionele Chinese geneeskunde erkent. In de elfde versie van een soort handboek, de International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems (ICD), die volgend jaar wordt gelanceerd, zal namelijk voor het eerst plaats zijn voor traditionele Chinese geneeskunde. Veel westerse artsen en onderzoekers zijn hier zeer bezorgd over. Volgens hen is er nauwelijks of geen bewijs voor de werkzaamheid en effectiviteit van deze geneeskunde.

Persoonlijk vind ik deze ontwikkeling zeker niet verkeerd. Integendeel zelfs. Het lijkt me juist goed als de westerse (reguliere) geneeskunde en de oosterse (complementaire) geneeskunde zouden samenwerken. Daar zijn wij voorstander van. Ik noem het bewust complementaire geneeskunde in plaats van alternatieve geneeskunde, door de nare bijsmaak die met dat laatste woord gepaard gaat.

Ik ben ervan overtuigd dat de gezondheidszorg erop gericht zou moeten zijn om zoveel mogelijk mensen te genezen. In de praktijk ligt dit echter iets complexer. Neem het verrichten van onderzoek. Vaak wordt er meer onderzoek gedaan naar medicijnen dan naar de positieve effecten van bijvoorbeeld een andere leefstijl. Eigenlijk is dit toch de omgekeerde wereld? Voorkomen is beter dan genezen…

Dat geldt volgens mij ook voor dit onderwerp. In de oosterse wereld wordt er gekeken naar zowel lichaam en geest, terwijl er in de westerse wereld meestal uitsluitend plaats is voor het lichamelijke aspect. Bij lichamelijke klachten is het ook belangrijk om verder te kijken naar de oorzaken, in plaats van alleen maar naar de symptomen. Als deze klachten (deels) op andere manieren zijn op te lossen, en niet alleen maar door bijvoorbeeld het voorschrijven van medicijnen, is dit toch alleen maar mooi meegenomen? Er wordt nogal eens gezegd dat ‘alternatieve geneeswijzen’ bij mensen tussen de oren zitten. Ik heb zelf een mooi praktijkvoorbeeld meegemaakt met een hond die homeopathische middelen kreeg toegediend. Deze middelen werkten verbazingwekkend goed, en het lijkt mij dat er bij een hond geen sprake kan zijn van een placebo-effect. En ongeacht hoe het werkt: dát het werkt, dat is waar het om gaat.

Zoals u weet worden wij door geen enkele industrie gesubsidieerd. Niet door de farmaceutische- of voedingsmiddelenindustrie, en dus ook niet door de complementaire industrie. Dat is nog steeds ons bestaansrecht, en daar zijn we ook trots op! Wij zijn en blijven de waakhond op het gebied van hart- en vaatziekten.

Door deze fundamentele principes wordt het echter ook steeds lastiger om onze Stichting te laten voortbestaan. Vooral omdat wij volledig afhankelijk zijn van mensen zoals u. Aangezien het einde van het jaar nadert, is bij deze uitgave een acceptgiro/machtigingsformulier bijgesloten. Net zoals u altijd op ons kunt rekenen, hopen wij van harte dat we ook weer op u kunnen en mogen rekenen in het nieuwe jaar. Zodat we ons mooie en broodnodige werk kunnen voortzetten. Doe ons een plezier en bespaar ons geld: machtig ons alstublieft. Wij moeten op de kleintjes letten en voor u is het voordeliger: mooi meegenomen dus!

Ik wens u, mede namens alle medewerkers, alvast prettige feestdagen en een voorspoedig 2019!

Marly van Overveld

De Balkan is ideaal voor nieuwsgierige reizigers

Geschreven door

Nederlanders kunnen zich vaak weinig voorstellen bij een vakantie op de Balkan. De complexe geschiedenis van het gebied resulteerde in een veelvoud aan landen, die ze nog altijd met communistisch Oost-Europa associëren. Jammer, aldus journaliste Mersiha Cuk, die regelmatig met HartbrugReizen samenwerkt. Zelf afkomstig uit Sarajevo vertelt ze waarom de Balkan beter verdient.

‘Met de burgeroorlog in de negentiger jaren is mijn familie van Sarajevo naar Nederland verhuisd. Daar ben ik opgegroeid, maar de band met Bosnië is sterk gebleven. ‘Zoveel jaar na de oorlog leidt Mersiha bezoekers graag rond in ‘haar’ stad Sarajevo om ze een idee te geven van de unieke sfeer, de mensen, hun leven en cultuur. ‘Goed is ook dat de overblijfselen van de oorlog niet weggefrommeld maar juist omarmd zijn. Indrukwekkend is de Tunnel van Hoop, een geheim gangenstelsel dat het Bosnische leger tijdens de belegering van de stad groef. De gaten die granaten insloegen zijn opgevuld met rode was. In Sarajevo word je je écht bewust van wat zich daar heeft afgespeeld. Het is niet vanzelfsprekend dat je er rondloopt en geniet van je dag.’

Reis door een geschiedenisboek

Net als Bosnië-Herzegovina, waarvan Sarajevo de hoofdstad is, kennen de Balkanlanden Servië, Montenegro en Kroatië ook een bewogen verder verleden. Ooit vormden ze de buffer tussen het christelijke Europa en het islamitische Ottomaanse rijk. De Oostenrijkers, Hongaren en Turken kwamen er voorbij, later draaiden de landen onder onafhankelijk socialistisch bewind. Een reis over de Balkan voelt daarom als bladeren door een geschiedenisboek. Zomaar wat highlights? Bij het fort van Petrovaradin in het Servische Novi Sad keerden de Oostenrijkers definitief de Turkse dreiging tijdens de beroemde veldslag van 1716. Net als Belgrado, de huidige hoofdstad van Servië, was Novi Sad een vroege nederzetting, waar de Romeinen ook al voorbijkwamen. In de ommuurde stad Jajce lieten de Bosnische koningen zich in de middeleeuwen kronen en in 1943 stichtte Tito er het Tweede Joegoslavië. Zagreb in Kroatië kent naast zijn communistische flats vooral monumenten uit de Oostenrijks-Hongaarse tijd zoals de Maria Hemelvaartkathedraal. Talloze Balkanoorlogen deden veel ander erfgoed voorgoed teloorgaan.

Jeruzalem van Europa

‘Uiteindelijk is diversiteit toch het belangrijkste kenmerk van de Balkan’, benadrukt Mersiha. ‘Sarajevo wordt zelfs liefkozend het ‘Jeruzalem van Europa’ genoemd. Verschillende bevolkingsgroepen leven er al eeuwen samen. Door een kleine groep nationalisten is dat helaas fout gegaan. Maar 99,9% van de bevolking weet niet beter dan dat ze altijd goede buren waren.’ En dan, trots: ‘Je ziet dat in Sarajevo, waar het oude en nieuwe deel elkaar raken. Dat is een meeting point van culturen. De Gazi Husrev-beg-moskee, de synagoge en de Oude Orthodoxe Michaël- en Gabriëlkerk staan er vlakbij elkaar. In Mostar in Herzegovina ontmoetten oost en west elkaar rond de beroemde Stari Most. In 1566 boven de Neretva rivier gebouwd, vormde het letterlijk een brug tussen het islamitische en christelijke deel van de oude stad. Vanwege zijn unieke architectuur valt Mostar tegenwoordig onder het UNESCO Werelderfgoed.’

Multiculti smullen

‘Oostenrijkers, Hongaren en Ottomanen hebben natuurlijk ook allemaal invloed gehad op de lokale pot. Daarom is het zo heerlijk slenteren op warenmarkten zoals de bekende boerenmarkt Dolac in Zagreb. Je vindt er bijvoorbeeld alle ingrediënten voor dolma, met rijst, vlees en kruiden gevulde courgettes, paprika’s en aubergines. Je eet er samen met de locals diverse pita’s: bladerdeeg gevuld met kaas (sirnica), vlees (burek), aardappelen (krompirusa) of spinazie (zeljanica). Vettig, maar onweerstaanbaar voor iedereen. Of je schuift aan in een van de vele oosterse koffiehuizen in Sarajevo voor bosanska kahva, de Bosnische versie van wat elders Turkse koffie heet. Heerlijk met zoetigheden zoals de mierzoete baklava. Verder schenkt de vriendelijke bevolking ook graag een glaasje zelfgebrouwen sterke drank. Vooral rakija is bekend, gemaakt van appels, peren of pruimen.’

Stop nieuwsgierigheid in de koffer

Over fruit gesproken: natuurliefhebbers komen op de Balkan ook zeker aan hun trekken. ‘Jazeker! Vanuit het centrum van Sarajevo heb je zicht op de vier Olympische Bergen. Daarbuiten, in parken, vind je complete rust. Kroatië kent eindeloos veel zee, Montenegro heeft zijn moerasgebieden. Steeds weer andere belevenissen waarvoor je niet enorm hoeft te reizen.’ Heeft Mersiha nog een tip voor wie het er uiteindelijk op waagt om naar de Balkanlanden af te reizen? ‘Ga er met een positieve insteek heen, kijk wat mensen er ruim twintig jaar na de oorlog van hebben weten te maken. Kortom, stop oprechte nieuwsgierigheid in de koffer. Dan zul je uiteindelijk blij zijn dat je de Balkan niet links hebt laten liggen door vooroordelen. Het is een topbestemming die alweer jaren in de lift zit.’

voor meer artikelen klik hier

Oproep: laat uw pacemaker of ICD controleren na overlijden

Geschreven door

Hartpatiënten Nederland roept mensen met een pacemaker of ICD op zich te melden. Hartpatiënten Nederland wil dat de pacemaker of ICD bij de dood van de patiënt voortaan wordt nagelezen, kortom: dat op de patiënt autopsie wordt gepleegd.
(meer…)

De charme van het winterkamperen

Geschreven door

Kamperen in de winter? Misschien krijgt u het al koud bij het idee alleen al. Toch kan het buitenleven juist in de donkere en koude maanden extra knus en romantisch zijn. En gelukkig zijn er steeds meer campings in Nederland het hele jaar door open.

Toegegeven: voor echte koukleumen is winter kamperen misschien niet geschikt. Als u de donkere maanden liever zo veel mogelijk doorbrengt onder een dekentje op de bank bij de kachel, klinkt een vakantie naar een tropisch eiland waarschijnlijk aanlokkelijker dan een tentje in de sneeuw. Maar voor echte natuurliefhebbers die intens kunnen genieten van bevroren dauwdruppels op het gras, ijsbloemen op de ramen en pikdonkere avonden, is het een niet te missen belevenis.

Steeds meer campings in Nederland bieden deze mogelijkheid aan, waaronder ook veel natuurcampings. Wie daar in de winter zijn tent of caravan opzet, waant zich bijna midden in de wildernis van Canada of Noorwegen. Van gewone kampeerplekken tot tipi’s, safaritenten of een charmante blokhut: er zijn genoeg mogelijkheden voor een sprookjesachtige ervaring in winterwonderland.

Voordelen

Er zitten flink veel voordelen aan kamperen in de wintermaanden. Sowieso al de prijs: omdat u niet afhankelijk bent van zomertarieven en hoogseizoenstoeslagen, is het stukken goedkoper dan in andere seizoenen. Daarbij is de kans op lawaaiige buren en overvolle campings een stuk kleiner, met een beetje geluk heeft u zelfs een heel veld ter beschikking. De één vindt dat misschien saai, de ander ziet het juist als heerlijk rustgevend. Als het zo stil is dat je een speld kunt horen vallen en je uren buiten kunt zijn zonder een mens tegen te komen, voel je je immers pas echt één met de natuur en kun je optimaal ontspannen. Bovendien heeft u een grotere kans op het spotten van wild als konijnen en herten, die zich op een verlaten camping sneller onbespied wanen. En het ‘wild’ dat u in de zomermaanden juist liever kwijt dan rijk bent, zoals muggen en wespen, is juist in geen velden of wegen te bekennen!

Natuurlijk vergt kamperen in de winter wel wat aanpassingsvermogen. De afgelopen jaren zakte het kwik zelfs in december soms niet onder de 15 graden, maar bij temperaturen onder nul is lekker buiten zitten lezen er waarschijnlijk niet bij. Winterkamperen vraagt om een actievere vakantieplanning: maak overdag een mooie lange wandeling, bezoek een stad of museum en kijk welke activiteiten er allemaal worden georganiseerd in de omgeving, zoals kerstmarkten of schaatsbanen. Sommige wintercampings hebben ook verwarmde gemeenschappelijke ruimtes, waar u overdag een boek kunt lezen of een spelletje doen. Ook de sanitaire voorzieningen zijn op wintercampings meestal verwarmd, waardoor u ook niet bibberend onder de douche hoeft te staan.

Kampvuur

In de winter zijn de nachten langer, waardoor u waarschijnlijk vanzelf het ritme van de natuur gaat aanhouden: opstaan wanneer de zon opkomt en in de warme slaapzak kruipen als het donker wordt. Al kan het juist ook heel romantisch zijn om ’s avonds samen in het pikkedonker van de stilte te genieten. Kijk van tevoren of het op de camping is toegestaan om een kampvuur te stoken of een vuurschaal te laten branden, dan kunt u het buiten vrij lang uithouden. Kijkend naar een kraakheldere sterrenhemel met een mok glühwein of warme chocolademelk erbij, is er waarschijnlijk geen vezel in uw lijf die liever thuis op de bank voor de televisie zou zitten!

Praktische tips

  • Zoek een plek in de zon en zorg dat de opening van uw tent of caravan uit de wind staat.
  • Bereid uw kampeeruitrusting tot in de puntjes voor. Laat bijvoorbeeld door de garage checken of uw caravan winterproof is en denk na over wat u allemaal meeneemt. Gasbranders kunnen het bij lage temperaturen bijvoorbeeld begeven, dus benzinebranders zijn praktischer.
  • Haringen in de grond slaan kan een hels karwei zijn als het vriest, maar met een boormachine is het zo gepiept. Sla ze niet helemaal in de grond, want dan krijgt u ze er later makkelijker weer uit.
  • Hoe verleidelijk het ook is om alles potdicht te houden: ventileer goed, anders wordt binnen alles nat van het condensvocht en dat kan ook weer aanvriezen. Zet de boel dus minstens twee keer per dag een kwartiertje open.
  • Zorg bij een tent voor goede isolatie op de grond, bijvoorbeeld door een aluminium matje over het grondzeil met eventueel een fleecedeken eronder. Fleece neemt namelijk geen vocht op. Isolatiematjes voor de ramen van de caravan houden de kou ook buiten.
  • U blijft ’s nachts het beste warm in een thermo-slaapzak met eventueel een fleecedeken eroverheen. Een warme kruik helpt om uw lichaam op temperatuur te krijgen. Draag thermo-ondergoed en slaap eventueel met een muts op, aangezien er veel warmte verloren gaat via het hoofd.
  • Overdag blijft u warm door zo veel mogelijk in beweging te blijven, veel calorierijk voedsel te eten (het lichaam warm houden vreet energie) en warme dranken te drinken.

voor meer artikelen klik hier

(Super)foods voor het hart

Geschreven door

Gezond, gezonder, gezondst… is gezond een trend of een blijvertje? De meningen zijn verdeeld, maar feit is dat gezonde voeding en bewust eten voordelen heeft. Stelregel: een boost is onschuldig, mits u gevarieerd eet. Maar het aanbod is enorm en de keuze nóg groter. En daarom selecteerde HartbrugReizen vijf alledaagse producten om de kloppende motor van het lichaam een opkikker te geven! Met een beetje geluk heeft u ze al in huis.

Tomaat

Grote kans dat u tomaten in huis heeft. Ideaal! Want de bekende tomaat is rijk aan lycopeen, een krachtig antioxidant bekend om de beschermende factor tegen onder andere hart- en vaatziekten zoals een hoge bloeddruk en een hoog cholesterolgehalte. Het mineraal kalium in tomaten werkt tevens daaraan mee. Over kalium gesproken: aardappelen zijn eveneens een bron aan kalium. Om het meeste uit tomaten te halen, bereidt (kookt) u de tomaten, want lycopeen wordt na het koken beter opgenomen. Dus geniet gerust van tomatensoep, pastasaus en ketchup. Geen liefhebber van gekookte tomaten? Meng de rauwe tomaten met olijfolie et voilà.

Knoflook

Gezonde producten zijn duur? Welnee! Net zoals de tomaten, heeft u waarschijnlijk knoflook in huis. Goede zet! Waarom? Omdat knoflook onder andere een natuurlijk antibioticum is dankzij allicine. Allicine kan de bloeddruk en het cholesterolgehalte verlagen, maar in tegenstelling tot lycopeen gaat allicine verloren tijdens het koken, dus pak u snijplak en snijden maar! Daarnaast zit knoflook boordevol andere voedingsstoffen zoals vitaminen, mineralen en antioxidanten. Verder houdt knoflook naar het schijnt de bloedvaten schoon en gaat bloedstollingen tegen. Onder het mom van ‘Baat het niet, dan schaadt het niet’, een teentje extra door de maaltijd?

Vis

Eet u regelmatig vis? Doen! Het liefst één keer per week. Vooral vette vissoorten zoals Atlantische zalm en makreel, maar ook haring en sardines, zijn rijk aan omega-3-vetzuren. Omega-3 zijn onverzadigde vetzuren. De visvetzuren waar het om draait zijn eicosapentaeenzuur (EPA) en docosahexaeenzuur (DHA). Uit onderzoek met supplementen is gebleken dat visvetzuren de kans op hart- en vaatziekten verkleinen en een gunstig effect hebben op de bloeddruk. Liever een andere vissoort? Een vissoort is vet als er meer dan 5% vet inzit. Check hiervoor het etiket als deze erbij zit. En als u geen vis eet, zijn visoliecapsules met de omega 3-vetzuren EPA en DHA een alternatief. Naast vette vis is bijvoorbeeld avocado tevens rijk aan benodigde vetten.

Thee

Van al dat eten krijg je dorst! Drinkt u graag thee? Neem dan drie koppen groene of zwarte thee per dag. Zowel groene, als zwarte thee is afkomstig van de theeplant ‘Camellia Sinensis’. Het verschil? Zwarte thee wordt na het plukken en drogen geoxideerd, terwijl het oxidatieproces bij groene thee wordt overgeslagen. Dat verklaart tevens het verschil in de kleur en smaak. Groene thee bevat, net zoals zwarte thee, bioactieve stoffen waaronder flavonoïden. Uit wetenschappelijk onderzoek is gebleken dat groene en zwarte thee de bloeddruk verlagen en daarmee de kans op een beroerte verkleinen. Flavonoïden vindt u ook terug in grapefruit, maar pas op met grapefruit indien u medicatie slikt: bepaalde medicijnen en grapefruit gaan niet samen.

Chocolade

Tijd voor een traktatie? Chocolade op z’n tijd kan best, maar wel pure chocolade. Sterker nog: het schijnt goed te zijn voor het hart. Uit een van de vele onderzoeken, blijkt dat bepaalde stoffen in chocolade, dan wel pure cacao, zoals magnesium een beschermende uitwerking op het hart en de bloedvaten hebben. Hoe? Zij verlagen het ontstekingsniveau in het lichaam. Verder kan cacao bloeddrukverlagend werken. Daarnaast zou het de insulineresistentie verminderen. Een pluspunt, want dankzij insuline blijft de bloedsuikerspiegel in uw lichaam op peil en dat is belangrijk, want een teveel aan suikers is funest voor de bloedvaten: zij kunnen daardoor beschadigen.

Voedingsadvies

  • Het Voedingscentrum waarschuwt voor sommige producten met het label ‘superfood’. Zij bevatten naast gezonde voedingsstoffen, ook voedingsstoffen die een negatieve uitwerking kunnen hebben op de gezondheid. Bijvoorbeeld? Cacao kan een gunstig effect hebben op de bloedvaten, maar het verzadigde vet vergroot de kans op hart- en vaatziekten. Tevens bevat chocolade veel calorieën. Daarnaast kunnen bij een teveel aan bepaalde voedingsstoffen klachten ontstaan, dus de regel luidt: geniet, maar met mate.
  • Als richtlijn houdt het Voedingscentrum aan dat niet één voedingsmiddel alle essentiële voedingsstoffen kan leveren die het lichaam nodig heeft. In plaats daarvan is hun standpunt: eet gevarieerd volgens de Schijf van Vijf en krijg alle belangrijke voedingsstoffen binnen. Producten zoals groente, fruit en noten, maar ook vette vis, olijfolie en groene thee staan in de Schijf van Vijf. Hartpatiënten Nederland sluit zich aan bij het advies van het Voedingscentrum om gevarieerd te eten.

voor meer artikelen klik hier

Support & Donate: een online donatieplatform voor iedereen

Geschreven door

Zelf een actie opstarten of doneren? ‘Support & Donate’ is hét donatieplatform. Sinds kort heeft Hartpatiënten Nederland een eigen donatiepagina en inmiddels is de eerste actie een feit. Ruud van Eck, founder van ‘Support & Donate’, vertelt over het verhaal achter het platform.

Waarom heeft u Support & Donate opgericht?

‘In 2015 heb ik mijn eerste fundraising event georganiseerd: De KuipRun. Er deden 1250 deelnemers mee en die renden in, om, en door De Kuip om geld op te halen voor goede doelen. Hiervoor zocht ik een online donatieplatform. Omdat we niet de juiste module vonden bij bestaande aanbieders, hebben wij zelf een donatieplatform gemaakt. Toentertijd voor een door onszelf georganiseerd event, maar inmiddels is het tevens een donatieplatform voor events welke niet door ons zijn georganiseerd.’

Wat is het doel van Support & Donate?

‘Het voor minimale kosten ondersteunen van middelgrote en kleinere goede doelen en stichtingen met het aanbieden van een online Kom in Actie-platform en een online event donatieplatform. Het platform is in de ‘look and feel’ van het goede doel of de stichting gekoppeld aan de eigen website. Hierdoor is het heel herkenbaar en vertrouwd voor diegenen die willen schenken.’

Welke mogelijkheden biedt Support & Donate?
‘Het Kom in Actie-platform geeft goede doelen en stichtingen de mogelijkheid om hun ambassadeurs zelf in actie te laten komen, zonder dat het goede doel of stichting zelf een event of actie organiseert. Oftewel: het faciliteert iemand die iets voor het goede doel of stichting doet. Hier komt het motto van Support & Donate ook goed tot uiting: zet jouw passie in! Iedereen kan dus zijn of

haar passie zoals hardlopen of fietsen inzetten voor een doel naar keuze.

Daarnaast kunnen goede doelen en stichtingen zelf evenementen organiseren vanuit hetzelfde Kom in Actie-platform. Maar door een persoonlijk donatieplatform voor het desbetreffende event, behouden deelnemers zelf de regie. Daarbij is handig dat Support & Donate samenwerkt met een ticketsysteem waardoor bij de aankoop van bijvoorbeeld een startnummer voor een run, de deelnemer direct een persoonlijke donatiepagina kan aanmaken.’

Hoe kenmerkt Support & Donate zich?

‘Wij zijn klant- en servicegericht, hebben een persoonlijke benadering hoog in het vaandel staan en denken mee met de klant. Support & Donate is meer dan een tool: wij geven ook tips en tricks om het online donatieplatform beter vindbaar te maken. Deze kenmerken worden door klanten gewaardeerd en zo ontstaat er een win-win situatie.’

Waarin verschilt Support & Donate van anderen?

‘De combinatie van een Kom in Actie-pagina en een eventpagina is nog uniek in Nederland. Tel hierbij onze betrokkenheid op en wij gaan moeiteloos de concurrentieslag aan met grotere partijen die soortgelijke platforms aanbieden.’

Waarom kiezen klanten specifiek voor Support & Donate?

‘Vanwege de eerdergenoemde kenmerken zoals het klant- en servicegericht werken, de persoonlijke benadering en het meedenken in het opzetten van acties. Klanten waarderen die kenmerken en onder andere hierdoor kiezen zij voor ons en blijven bij ons. Daarnaast zijn de kosten ook vaak een pluspunt. Het opzetten en koppelen van het platform is gratis en wij werken met een vaste fee over de donaties van 6%. Support & Donate vindt klantrelaties heel belangrijk en wil hiermee ook op de lange termijn verbondenheid nastreven.’

Wat spreekt u op dagelijkse basis, op de werkvloer, het meest aan?

‘Vooral het contact met de klanten en het enthousiast meedenken in het opzetten van acties. Ik, maar ook alle anderen, krijgen daar energie van en onze klanten voelen ons enthousiasme. Op hun beurt worden zij enthousiast en daarmee kunnen zij een actie binnen hun stichting en richting ambassadeur daadwerkelijk overbrengen waardoor het geefgedrag stijgt. Onder deze omstandigheden rendeert het online platform van het goede doel of de stichting ook het beste.’

Tot slot, heeft u hieraan nog iets toe te voegen?

‘Support & Donate ontwikkelt zich nog continu, bijvoorbeeld met het uitbreiden en nog vollediger maken van onze service. Zo zijn wij bezig met het ontwikkelen en testen van een gekoppelde online veilingmodule die de goede doelen en stichtingen gratis erbij krijgen, als zij voor ons kiezen. Deze veilingmodule kan men bijvoorbeeld inzetten bij liefdadigheidsdiners of andere events waarbij unieke items (online) geveild kunnen worden.

Verder willen wij alle goede doelen veel succes wensen met het ophalen van donaties. Wij helpen graag met het aanbieden van onze service en producten tegen beperkte kosten en zonder voorinvestering. Oftewel, wat ons betreft: een online donatieplatform voor iederéén!’

voor meer artikelen klik hier

 

Op reis met een aandoening? Bereid je goed voor!

Geschreven door

We reizen steeds vaker en steeds verder. Dat geldt ook voor mensen met (chronische) aandoeningen zoals hart- en vaatziekten, longziekten, suikerziekte en reuma. Maar de medische voorzieningen zijn elders vaak niet zoals we die in Nederland gewend zijn. Hoe bereid je je voor als je lichaam extra zorg nodig heeft?

‘Mensen schrikken vaak enorm als ze in het buitenland in het ziekenhuis belanden,’ zegt Els van Nood, internist voor de Travel Clinic van het Erasmus MC. Het ziekenhuis waar, na het samengaan met het Havenziekenhuis, de expertise op het gebied van tropische ziekten en reizigersgeneeskunde gebundeld is. Ze ziet mensen vaak nadat ze in het buitenland iets hebben opgelopen. De groep reizigers groeit, en dus ook het aantal mensen dat op reis gaat met een of zelfs meerdere ziekten. Daarbij reizen ouderen ook steeds vaker en langer, terwijl zij juist kwetsbaarder zijn.

‘Veel mensen denken dat de zorg in het buitenland hetzelfde is als bij ons. Ze zitten in een luxe hotel met goede voorzieningen, maar worden toch ziek en moeten naar het ziekenhuis. Dan is de schok groot.’ Van Nood heeft zelf een tijdje gewerkt in een ziekenhuis in de hoofdstad van Tanzania, Dar es Salaam. ‘Tanzania is een redelijk stabiel land en ik werkte in het universiteitsziekenhuis van de hoofdstad. Mijn voorstelling was vooraf dat het een redelijk ziekenhuis zou zijn. Maar er was continue een groot tekort aan medicijnen. En alle CT-scans waren in de loop van de tijd kapot gegaan en er was geen geld om ze te repareren of vervangen. Daarnaast is het opleidingsniveau van de artsen op veel plekken anders.’

Dat laatste ziet Van Nood terug bij de patiënten die bij haar komen na een reis naar verre bestemmingen. ‘Vaak is er geen goede diagnose gesteld,  soms ook niet de juiste behandeling gegeven. Voor veel mensen is zo’n ziekenhuisbezoek bijna traumatisch.’ Een goede voorbereiding is heel belangrijk, benadrukt ze. Maar waar moet je precies rekening mee houden? 

Diarree

Het meest voorkomende probleem in het buitenland is reizigersdiarree. Van Nood: ‘Hartpatiënten, maar ook ouderen, hebben vaak een verminderde afweer, door bijvoorbeeld medicatiegebruik. Dus kunnen ze makkelijker diarree krijgen. Het eerste doel is dan uitdroging voorkomen. Daarnaast moeten sommige medicamenten bij diarree tijdelijk aangepast of zelfs gestopt worden, zoals plasmedicatie of bloeddrukverlagers. Het is belangrijk om dit vooraf met je arts te bespreken.’

Andere ziekten, zoals malaria, verlopen vaak veel heftiger bij mensen met een aandoening. Daarom is het belangrijk om de kans op malaria zo klein mogelijk te maken. Ook daar moet je je goed over laten voorlichten.

In the middle of nowhere

Heel soms raadt Van Nood reizen naar bepaalde gebieden af, bijvoorbeeld als mensen een afweerstoornis hebben, net een chemokuur gehad hebben of net een orgaantransplantatie hebben ondergaan. Van Nood: ‘Als die mensen willen reizen naar een gebied waar veel gele koorts voorkomt dan kunnen we ze niet goed beschermen met een vaccin. Dat is te risicovol bij een verminderde afweer. Dan is het soms beter om een andere bestemming uit te zoeken.’

Daarbij moet je nadenken over de medicijnen die je meeneemt. Ibolya Moor kan erover meepraten. Zij leidt aan een complexe post-traumatische stressstoornis, met een paniek- en angststoornis en heeft bovendien schildklierproblemen, maar is ook een lustig reiziger.

Moor: ‘Ik heb altijd voldoende medicatie bij me. Ik neem niet het risico dat ik ergens in Argentinië zit in ‘the middle of nowhere’  en dat ze op zijn.’ Voor haar psychische klachten slikt Moor ‘pammetjes’, medicijnen die in veel landen als opiaten en dus als drugs gezien worden. Een medisch paspoort alleen is dan niet voldoende, omdat het geen officieel document is. Voor opiaten, maar ook voor veel andere medicijnen heb je een geautoriseerde artsenverklaring nodig. Die verklaring moet door het CAK en door het ministerie van Buitenlandse Zaken of een rechtbank worden geautoriseerd en geldig worden verklaard. Deze informatie is op te vragen bij de ambassade van het land waar je naartoe reist. Het autoriseren en geldig verklaren per post kost tijd, reken op minstens een week. Maar het is ook mogelijk om op en neer te rijden naar Den Haag, want het CAK, Buitenlandse Zaken en een grote rechtbank zitten daar dicht bij elkaar. Voor meer informatie kun je bellen met het CAK of kijken op de site: www.hetcak.nl

Soms is zelfs een geautoriseerde artsenverklaring niet voldoende. Moor: ‘Vorig jaar reisde ik met een nekhernia naar Thailand en had morfine bij me. Daarvoor moest ik een verzoek indienen bij de food and drugs administration van Thailand zelf.’ Begin dus op tijd met uitzoeken wat er voor de beoogde bestemming met de klachten nodig is, zodat er voldoende tijd is om alles goed te regelen.

Rustiger aan doen

Zijn de medicijnen eenmaal goed en wel op de plaats van bestemming, dan dient de volgende vraag zich aan: hoe blijven ze goed? Sommige medicijnen moeten koel bewaard worden. Dat geldt bijvoorbeeld voor insuline. Van Nood: ‘Ik heb ooit iemand bij me gehad die een landrovercruise door Afrika wilde maken, maar hij moest ook insuline spuiten. Dat is dan nogal een project met medische koeltassen waarvan hij de koelelementen steeds moest opladen via de accu van de landrover. Daar moet je van tevoren goed over nadenken.’

Gerda Rolaff doet dat. Ze kreeg in 2013 een hartaanval en vier jaar later nóg een keer. Erg schrikken zou je denken. Maar Rolaff laat zich er niet door belemmeren. ‘Ik ben niet zorgelijk aangelegd. Ik kan morgen ook onder een auto lopen.’ Wel neemt ze behalve medicijnen een ECG mee, voor het geval er een filmpje gemaakt moet worden. Rolaff: ‘Dat komt omdat er schade aan mijn hart is, dus mijn ECG wijkt af van een gemiddeld ECG. Dan schrikken de artsen niet zo.’

En hoewel ze nog steeds veel reist- ‘vorig jaar was ik in Engeland, Frankrijk, Griekenland en Spanje en ik sta nu op het punt om naar Finland te gaan’- doet Rolaff het wel rustiger aan. ‘Mijn energie is behoorlijk afgenomen, ik kan niet teveel doen op een dag. Als ik een drukke ochtend heb gehad dan ga ik ‘s middags uitrusten. En ik maak bijvoorbeeld geen lange wandelingen meer, maar heb die ingekort. Ik geniet van wat er is en denk niet aan wat ik niet meer kan.’

Met een goede voorbereiding is dus heel veel mogelijk. Van Nood: ‘De Travel Clinic van het Erasmus MC probeert daar zo goed mogelijk bij te begeleiden.’

voor meer artikelen klik hier