Dokters gaan de strijd aan met desinformatie

Op de sociale media wemelt het van de influencers die medische kennis delen en dat is gevaarlijk, meent huisarts Stefan van Rooijen. Samen met andere gerenommeerde artsen gaat hij de strijd aan tegen deze desinformatie. Op het nieuwe TikTok-account Dokters Vandaag geven ze antwoord op medische vragen.

De komst van internet heeft veel veranderd in de medische wereld. Iemand die bij de huisarts komt, heeft tegenwoordig vaak zelf al online uitgeplozen wat de diagnose én gewenste oplossing zou kunnen zijn. En die oplossing komt inmiddels steeds vaker van sociale media, merkt Stefan van Rooijen. “Voorheen vroeg ik op mijn spreekuur vaak: ‘Wat zegt Dokter Google?”, om na te gaan wat mensen zelf denken. Tegenwoordig moet ik vragen: ‘Wat zegt TikTok?’

Met inmiddels ruim 5 miljoen gebruikers is TikTok hard op weg om andere sociale media als Facebook en Instagram in te halen. En waar vaak gedacht wordt dat alleen jongeren actief zijn op TikTok, blijkt uit cijfers dat alle leeftijdsgroepen ruim vertegenwoordigd zijn. Met name filmpjes van populaire influencers worden binnen no-time miljoenen keren bekeken, waardoor fake news en desinformatie zich snel verspreiden. Met ernstige gevolgen, merkt Stefan van Rooijen in de dagelijkse praktijk.

“Laatst is één van mijn patiënten op de IC beland”, vertelt hij. “Ik had haar antibiotica voorgeschreven, maar die had ze niet genomen, omdat ze online had gezien dat dit schade kan toebrengen aan je lichaam. Omdat haar lijf de infectie zelf niet kon opruimen, is ze in sceptische shock geraakt. Gelukkig heeft ze het overleefd.”

Zo heeft hij nog veel meer voorbeelden, zoals een jonge vrouw die ongewenst zwanger raakte, omdat influencers haar leerden dat hormonale conceptie niet goed voor haar was. “Ze was gaan temperaturen, wat een heel onbetrouwbare methode is, in vergelijking met de pil of een spiraal. Ik krijg ook regelmatig mensen met vermoeidheids- of burn-outklachten en er zelf van overtuigd zijn dat dit een gevolg is van vitaminetekort. Online zijn er namelijk heel wat influencers die hier filmpjes over maken. Dikwijls kun je van die video’s rechtstreeks doorklikken naar een webshop waar je supplementen kunt bestellen…”

Dom, om in dat soort verkooppraatjes te trappen? Totaal niet, vindt Stefan. “Mensen kunnen er niets aan doen dat ze misleid worden. We hebben veel welvaartsproblemen in ons land: de helft van de bevolking heeft overgewicht, een kwart slaapt slecht, 60% drinkt te veel alcohol en 40% van met name de jongeren ervaart te veel stress. Er zijn dus allerlei oorzaken te vinden waardoor je je niet fit voelt en allerlei bedrijven, met name de voeding- en tabaksindustrie, spelen daar handig op in met slimme marketing.”

Daarbij merkt hij ook dat veel influencers – bewust of onbewust – ‘feiten’ opvoeren die verkeerd geïnterpreteerd zijn. “Een populaire influencer verkondigde bijvoorbeeld dat iedereen in Nederland een ijzertekort heeft en gebruikte cijfers van de WHO om dit te bewijzen. Dat lijkt dan betrouwbaar, maar het ging om een onderzoek onder vrouwen uit Afrika! Westerse vrouwen hebben vrijwel nooit een ijzertekort. Wij als artsen zijn opgeleid om gezondheidsinformatie in de context te plaatsen, maar dat verschil zien hun volgers niet.”

Ook voor hartpatiënten ziet de huisarts regelmatig foutieve informatie voorbijkomen. “Ik zie bijvoorbeeld veel filmpjes van mensen die anti-pillen zijn, met name statines en bloeddrukverlagers worden in een kwaad daglicht gezet, vanwege bijwerkingen. Er wordt dan gesteld dat je dit beter met leefstijl of voedingssupplementen op kunt lossen. Maar een influencer weet niets van jouw medische geschiedenis: als je een event hebt doorgemaakt of nog andere chronische ziektes hebt, is er wel degelijk een meerwaarde om die pillen wél te slikken. Als mensen op eigen houtje stoppen met medicatie, kan dat extreem gevaarlijk zijn en zelfs dodelijk aflopen.”

Hoe kun je desinformatie van influencers beter bestrijden dan door zélf influencer te worden? Prappers Media, de grootste producent van TikTok-video’s in Nederland, strikte acht gerenommeerde artsen voor het nieuwe account Dokters Vandaag. In korte video’s delen ze feitelijke kennis over allerlei medische onderwerpen en geven ze antwoord op veelgestelde vragen. Denk aan: ‘Hoe voelt een hartaanval?’, of: ‘Wat kun je doen tegen hooikoorts?’ Artsen die meedoen zijn, naast Stefan van Rooijen zelf, onder anderen cardioloog Janneke Wittekoek, gynaecoloog Bertho Nieboer, internist-endocrinoloog Robin Peeters en longarts Wanda de Kanter. De fimpjes die ze delen hebben inmiddels al meer dan 2 miljoen views.

“Ik ben zelf een jaar actief op tikTok en was echt verbaasd over het bereik en over de positieve reacties”, vertelt Stefan enthousiast. “Veel mensen zoeken online naar betrouwbare medische informatie en die vind je bijvoorbeeld ook wel op sites als thuisarts.nl, maar steeds meer mensen – zowel jongeren als ouderen – kijken liever video’s. Als wij als witte jassen zorgen dat die video’s er zijn, spelen we echt in op een behoefte die er is.”

De huisarts denkt echter dat er meer nodig is om desinformatie op sociale media uit te bannen. “We pakken nu het probleem aan, maar nog niet de oorzaak. Ik denk dat er regels moeten komen voor het plaatsen van medische informatie op TikTok, Instagram en andere bekende kanalen, net zoals wij artsen een eed hebben afgelegd waarin we beloven dat we mensen geen schade toebrengen. Nu wordt er massaal schade toegebracht, variërend van een paar tientjes die je kwijt bent aan supplementen die niet werken, tot lichamelijke schade die onomkeerbaar is. Waar het in de toekomst heen moet, weet ik nog niet, maar wat we nu kunnen doen is in ieder geval zorgen dat er medisch advies tegenover staat dat niet schadelijk is.”

Tekst: Marion van Es
Beeld: Stefan van Rooijen

Dit artikel verscheen eerder in het Hartbrug Magazine.