Vergroot overlevingskans: Leer reanimeren!

Geschreven door

Jaarlijks vinden er ruim 8.000 reanimaties plaats buiten het ziekenhuis. Ingrijpend voor de slachtoffers en hun naasten, maar eveneens voor de hulpverleners. HartbrugMagazine wijdt een reeks aan deze laatste groep en gaat in gesprek met de persoon achter de reanimatie. Vorige keer spraken wij Jelle Tazelaar, vrijwillig brandweerman. Nu vertelt Jan Franssen zijn verhaal: tot zijn recente pensioen Teamleider Spoedeisende Hulp Roermond, maar ook reanimatie- en AED-instructeur.

Jan Franssen

‘Per 1 januari ben ik gestopt met werken en geniet van mijn resterende verlofdagen. Halverwege het jaar ga ik officieel met pensioen en zit mijn loopbaan van 48 jaar Laurentius Ziekenhuis Roermond er op. Maar het verzorgen van reanimatietrainingen en AED-instructies blijf ik voorlopig geven, want ik vind het belangrijk dat zoveel mogelijk mensen kunnen ingrijpen in geval van een hartstilstand. Scholing én herhaling verlagen de drempel om hulp te verlenen’, aldus de 65-jarige Franssen die terugkijkt op een uitdagende en dynamische functie.

Het verschil tussen leven en dood

Wanneer Franssen in 1972 in het ziekenhuis met een interne opleiding tot verpleegkundige begint, bestaat de leiding van het ziekenhuis met name nog uit religieuzen: ‘Nonnen verzorgden het gehele ziekenhuis van alle levensbehoeften. Van de keuken en wasserij tot aan de verpleegkundigen an sich, maar ook het laboratorium en het bestuur waren onder leiding van nonnen. Omdat ook de Spoedeisende Hulp (SEH) en ambulancedienst gedraaid werden door nonnen en destijds weinig mannen voor het verpleegkundige beroep kozen, werd ik al vóór het einde van de 3-jarige opleiding op de SEH gestationeerd. Naast verpleegkundige in het ziekenhuis, was ik ook ambulanceverpleegkundige. Destijds was het nog een mannending. Ik sprong met twee mannelijke klasgenoten in het diepe, want wij gingen meteen patiënten per ambulance ophalen die onder andere een hartinfarct hadden. Aan boord van de ambulance; één zuurstoffles en een brancard.’

Gedurende de jaren rolt de verpleegkundige van de ene (leidinggevende) functie in de andere, maar uiteindelijk kiest Franssen ervoor om weer terug te keren naar de werkvloer en te blijven werken als SEH-verpleegkundige voor 24 uur per week. Tijdens zijn loopbaan komt hij in contact met Hartpatiënten Nederland en breidt zijn werktaken alsnog uit: ‘Ik werd benaderd voor het verzorgen van laagdrempelige reanimatiecursussen voor particulieren en startte hiermee in 1979. Heel wat mensen hebben in drie avonden -later teruggebracht tot twee-, geleerd hoe zij een slachtoffer met een hartstilstand of ventrikelfibrilleren het leven kunnen redden middels een paar eenvoudige en technische handelingen. Sindsdien ben ik reanimatie-instructeur en later ook AED-instructeur. Nog steeds verzorg ik met enige regelmaat reanimatietrainingen en workshops.’

Hij vervolgt: ‘Reanimeren op de werkvloer en daarbuiten is anders, want in een ambulance en op de Spoedeisende Hulp zijn meer voorzieningen aanwezig. Op ‘straat’ moet een hulpverlener het als het ware met ‘handen en voeten’ doen. De druk is zeer hoog om snel en adequaat op te treden en met minimale hulpmiddelen hersenschade te voorkomen. Tegenwoordig zijn wij wel steeds meer geholpen met een AED (Automatische Externe Defibrillator), mits deze niet al te ver van de reanimatieplaats aanwezig is. Reanimatie overbrugt de tijd tussen de hartstilstand en het arriveren van professionele hulpverleners; een AED  kan het verschil maken tussen leven en dood. Hoe sneller een hartritmestoornis wordt gedefibrilleerd door middel van de AED, hoe groter de kans op overleven.’

Verdubbeling van outcome na een reanimatie

En juist de vergrote overlevingskans blijft voor Franssen de factor om het belang van (leren) reanimeren te blijven benadrukken: ‘De professionele hulpverleners zijn afhankelijk van snel en adequaat ingrijpen door omstanders. Wij hebben immers maar vier à vijf minuten de tijd om een reanimatie op te starten en hersenschade te voorkomen. Deze paar minuten zijn in de meeste gevallen niet haalbaar voor ambulances. Dan is een zogeheten buurt-AED sneller inzetbaar. Ik vind het belangrijk dat zo veel mogelijk omstanders kunnen ingrijpen in geval van een hartstilstand. Vroeger maakte ik als ambulanceverpleegkundige te vaak mee dat mensen aanwezig waren bij een calamiteit, maar dat er te weinig werd ingegrepen. Het is frustrerend omdat mensen de kans wordt ontnomen om een hartstilstand te overleven. Gelukkig is de outcome na een reanimatie tegenwoordig verdubbeld ten opzichte van ongeveer tien jaar geleden dankzij reanimatiecursussen en verplichte BHV-trainingen bij bedrijven, instellingen en sportaccommodaties.’

‘Tijdens mijn tijd als ambulanceverpleegkundige lag eens een oudere mevrouw op straat die door omstanders werd gereanimeerd. Om de defibrillator aan te sluiten, knipte ik haar bovenkleding inclusief beha kapot. Het resultaat? Vier briefjes van honderd gulden doormidden geknipt, die zij in haar beha bewaarde. Mede dankzij adequaat ingrijpen van omstanders, heeft deze mevrouw het gelukkig overleefd. Maar ik heb helaas geen vindersloon ontvangen (grapje)!’

Voor meer artikelen over o.a aandoeningen klik hier

Dit artikel verscheen in het HPNL magazine. Interesse? Vraag hier het HPNLmagazine aan.

Tien jaar en een hartstilstand

Geschreven door

Tien jaar was Quinten de Jong (19) toen hij plotseling op straat viel en een hartstilstand kreeg. Uren werd hij gereanimeerd en in de maanden erna balanceerde hij op het randje van de dood.

Terwijl hij destijds van school naar huis liep, begon Quinten een stuk te rennen. Echter kon hij daar opeens niet meer mee stoppen en viel hij voorover op straat. Hij weet nog dat hij ’s ochtends iets bij een docent is gaan vragen, maar verder is de hele dag uit zijn geheugen gewist. Net als de maanden erna: dat heeft hij zich allemaal later laten vertellen. “Toen ik ben gevallen, zijn er twee moeders naar me toe gekomen om me te reanimeren. Eén van hen wist namelijk dat ik eerder aan een gat tussen de kamers van mijn hart ben geopereerd. Dat staat overigens los van de hartstilstand. Later schoot ook een huisarts te hulp. Al snel werd ik afgevoerd naar het ziekenhuis, waar ik nog eens drie uur ben gereanimeerd.”

Complicaties

Quinten werd in een kunstmatige coma gebracht. Af en toe werd hij wakker en kon hij reageren door middel van handgebaren, maar praten kon hij niet doordat hij werd beademd. Ook dit weet hij allemaal niet meer. “Ik heb ongeveer twee maanden in een kunstmatige coma gelegen. Het was constant de vraag of ik het ging redden en zo ja, hoe. De artsen wisten, doordat ik niet kon praten, niet in hoeverre ik hersenschade had. In die twee maanden tijd heb ik zo’n zes complicaties gehad. Zo werkten mijn nieren niet meer, heb ik hoge koorts gehad, schimmel in mijn bloed en niet te vergeten: trombose in mijn been. Mijn hart en longen moesten tijdens mijn kunstmatige coma namelijk rust krijgen van het reanimeren en daarom ben ik aan de hart-longmachine gelegd. Een gevolg daarvan is dat ik trombose in mijn been heb gekregen, waardoor mijn been moest worden geamputeerd. Als dit niet zou gebeuren, zou ik alsnog komen te overlijden.”

----

Als lid van Hartpatiënten Nederland heeft u onbeperkte toegang tot alle Premium-artikelen op hartpatienten.nl. Het enige wat u hiervoor hoeft te doen is inloggen op uw profiel. Het zijn artikelen waar we trots op zijn en die we graag met u als trouwe lezer delen.

Hoe het nu écht zit met suiker

Geschreven door

Dat we tegenwoordig al snel veel te veel suiker via onze voeding binnenkrijgen, is velen inmiddels wel bekend. Maar: líjkt suiker nu zo slecht of ís het slecht? Wat doet suiker nu echt met je? Wij praten je bij.

Door de jaren heen is er heel wat informatie boven komen drijven over de werking en effecten van suiker. Uit diverse studies is zelfs gebleken dat suiker vele malen verslavender is dan heroïne en cocaïne. Het heeft hetzelfde effect in ons brein als drugs en zodra we suiker binnenkrijgen, willen we alleen maar meer. Goed, maar even terug naar het begin. Suiker, ook wel glucose, is een brandstof voor je lichaam en hersenen. Maar: er is een belangrijk verschil tussen natuurlijke suikers en toegevoegde suikers. Als je het hebt over natuurlijke suikers, dan zijn dit de suikers die standaard in voeding als fruit, granen, groenten, ei, noten en zaden zitten. Met natuurlijke suikers is niets mis. Het is een energiebron voor je lichaam en heeft voedingswaarde.

Energie

Hiernaast heb je echter de toegevoegde ofwel kunstmatige suikers. Dat zijn de suikers in producten als frisdrank, sapjes, koek, ijs, snoep, wit brood en witte rijst. Kortom: bewerkte producten. Hoe eerder je suiker - of één van de vele schuilnamen van suiker - op de ingrediëntenlijst van een product ziet staan, hoe meer suiker er aan het product is toegevoegd. Deze kunstmatige suikers bevatten energie, maar geen voedingsstoffen. Dit in tegenstelling tot de eerder genoemde natuurlijke suikers, die vezels, vitamines en mineralen bevatten.

----

Als lid van Hartpatiënten Nederland heeft u onbeperkte toegang tot alle Premium-artikelen op hartpatienten.nl. Het enige wat u hiervoor hoeft te doen is inloggen op uw profiel. Het zijn artikelen waar we trots op zijn en die we graag met u als trouwe lezer delen.

Aanvragen proefexemplaar HPNLmagazine

Geschreven door

Het HPNLmagazine is hét magazine voor hartpatiënten en hun naasten. Hierin leest u (herkenbare) verhalen van hartpatiënten, columns van specialisten en kunt u naar hartenlust reis- en kookinspiratie opdoen. Na het invullen van het formulier ontvangt u editie 5 – 2021 van dit waardevolle magazine, met o.a.:

  • Gezonde voeding Suikers
  • Life & Health Jacqui van Kemenade
  • Hartnieuws
  • Vrouwenhart Signalen en risicofactoren
  • Ouder & Kind Donorhart én steunhart
  • Beweging als medicijn
  • Heart Team Academy Verbetering hartzorg
  • EropUit Wandelen
  • Life & Health Stress
  • Life & Health Supplementen
  • HartArts vaatchirurg Kak Khee Yeung
  • Boezemfibrilleren Wat moet je weten?
  • En veel meer…

Vraag het gratis proefexemplaar hier aan.

Shermar Martina: Van profvoetballer naar ‘jonge patiënt’

Geschreven door

Profvoetballer Shermar Martina (25) speelt voor eerste divisieclub MVV Maastricht en het Curaçaose nationale team wanneer hij onverwacht last krijgt van een
hartritmestoornis. “Het voelde alsof ik elk moment weg kon vallen.”

Shermar en zijn tweelingbroer Shermaine werden in 1996 geboren in Willemstad, Curaçao. Toen de broers twee jaar waren, verhuisden ze naar Tilburg, en op hun elfde naar Maastricht. MVV werd hun nieuwe club én de club waar ze hun eerste profcontract tekenden. In 2015 maakten de broers beiden hun debuut in het eerste elftal. “Ik ben dus gewend om dagelijks te trainen”, vertelt Shermar. De profvoetballer geeft lachend toe ‘heus weleens iets slechts’ te eten, maar over het algemeen leeft hij gezond. Vóór november had hij, noch een familielid ooit hartproblemen. “We krijgen bij MVV regelmatig een gezondheidscheck – zo ook twee weken voor het gebeurde.” Alle MVV’ers ondergingen een inspanningstest, waarbij onder andere een hartfilmpje werd gemaakt. “Mijn uitslagen waren positief. Ik dacht dus totaal niet dat me iets te wachten stond.”

Hartritmestoornis

Op 18 november 2020 waren Shermar en Shermaine op Curaçao, waar ze onderdeel uitmaakten van het nationale team onder leiding van de succesvolle coach Guus Hiddink. Shermar fitnesste die dag met een fysiotherapeut. “Na de veertiende oefening kreeg ik een korte pauze, waarin ik even naar buiten liep. Ik weet nog hoe de warmte een klap in mijn gezicht gaf.” Shermar besloot weer naar binnen te gaan, waar de training werd hervat. “Na zo’n tien seconden ging het mis. Ik had nog bijna niks gedaan, maar ik kón niet meer. Ik ging liggen en gooide wat water over me heen, maar al snel werd ik weer helemaal slap.” Even raakte Shermar in paniek. “Het is moeilijk te beschrijven, maar het voelde alsof ik dood ging. Straks gaan de lichten uit, dacht ik.” Het suikershotje dat hij kreeg, kwam er al na één slok weer uit. “Daar weet ik niks meer van, want tijdens het overgeven viel ik flauw. Ongeveer een minuut later werd ik op de grond wakker. Ik was direct opgelucht: ik ben er nog.”

Shermar werd naar het ziekenhuis gebracht, waar ze een hartfilmpje maakten. Ook werd een holteronderzoek gedaan. Shermar voelde zich al lang weer de oude, maar uit het onderzoek bleek dat hij last had van hartritmestoornissen. In Maastricht moest eerst verder onderzoek worden gedaan, voor de voetballer weer inspanning mocht
leveren. Vooral mentaal worstelde Shermar met die situatie. “Ik voelde me topfit, maar moest drie maanden stilzitten. Dat is niks voor mij. Er zijn dagen geweest dat ik er doorheen zat.” Na verschillende tests kwam eind februari goed nieuws. De artsen konden niets verontrustends vinden en gaven groen licht om weer te trainen. “Ik sprong een gat in de lucht, zo blij was ik”, vertelt Shermar. Op de vraag of hij niet bang was om weer weg te vallen, is hij duidelijk. “Nee, ik ben nooit bang geweest. Afgezien van dat ene moment heb ik me altijd goed gevoeld. Ook hebben ze in het ziekenhuis geprobeerd een hartritmestoornis op te wekken en toen gebeurde er niks. Dat versterkte mijn positieve gevoel. Ik heb 18 november gewoon pech gehad.”

Herstel

Toch had het ook anders kunnen lopen. “‘Je was bijna dood geweest’, zei een arts van het Curaçaose team laatst. Volgens hem heb ik geluk gehad.” Shermar, vader van een dochter (1), vertelt dat hij zich bewust niet te veel in zijn hart – en wat daarmee fout kan gaan – heeft verdiept. “Ik wil mezelf niet bang maken. Ik denk ook nooit ‘wat als mijn dochter geen vader meer had’, daar maak je jezelf alleen maar gek mee.” De profvoetballer deed er alles aan om weer op niveau te komen. Naast de fysiotherapeut van de club, schakelde hij ook een personal trainer in. “Het ging snel beter. Ik denk dat het een voordeel is dat ik al zoveel sportte. Voor mensen met ander werk is het waarschijnlijk moeilijker om te herstellen. Op 5 maart maakte ik mijn rentree bij MVV en ik denk dat ik nu op ongeveer 95 procent zit van wat ik hiervoor kon. Ik moet alleen nog in het wedstrijdritme komen. ”

Hartproblemen in het Nederlandse profvoetbal komen de laatste jaren vaker voorbij. Toen Ajax-speler Abdelhak Nouri in 2017 werd getroffen door een hartstilstand, leefde heel Nederland met hem en zijn familie mee. De nu 24-jarige Nouri liep hersenschade op en verkeert sindsdien in een lage staat van bewustzijn. Toen Ajacied Daley Blind in 2019 tijdens een wedstrijd naar de grond zakte, zat de schrik er dan ook goed in. De verdediger bleek een ontstoken hartspier te hebben en draagt sindsdien een ICD. Shermar: “Het is goed dat zulke verhalen aandacht krijgen in de media. Daardoor wordt het hopelijk serieus genomen als iemand ‘even wegvalt’. Ik vind het daarom ook belangrijk om mijn verhaal te vertellen.” Wat zou hij anderen mee willen geven? “Probeer altijd positief te blijven. Positiviteit brengt je verder. En als je het moeilijk hebt, praat er dan over. Wanneer ik met mijn moeder, Shermaine of vrienden praat, valt er een last van mijn schouders en kan ik weer door.” Tweelingbroer Shermaine is even bang geweest voor hartproblemen. “Maar ook hij is positief ingesteld en heeft dat snel uit zijn hoofd gezet.”

Waarom plaatst HPNL dit interview?

Hoewel elk verhaal anders is, delen we vaak dezelfde emoties. Van angst tot hoop en van vreugde tot verdriet. Hier leest u hoe anderen daarmee omgaan. Wilt u zelf delen wat u heeft meegemaakt? Stuur uw verhaal in en wij plaatsen het in Hartverhalen op onze website. Wie weet, nodigen we u daarnaast uit voor een interview.

Dit artikel verscheen in het HPNL magazine. Interesse? Vraag hier het HPNLmagazine aan.

Bewezen: koffie bevordert de gezondheid

Geschreven door

Koffie slecht voor het hart? Onjuist. Sterker nog: twee tot vier kopjes koffie per dag hangt samen met vijftien procent minder kans op hart- en vaatziekten en kan de gezondheid zelfs bevorderen.

In het verleden is meer dan eens geconcludeerd dat koffie slecht is voor het hart. Natuurlijk, het hart gaat sneller kloppen en ook de bloeddruk gaat wat omhoog. Maar: onderzoekstechnieken zijn verbeterd en dat koffie slecht is blijkt een achterhaalde gedachte, vertelt professor Voeding en hart- en vaatziekten Marianne Geleijnse. “Er zijn inmiddels heel wat studies gedaan waarbij grote groepen mensen langere tijd werden gevolgd. De afgelopen jaren zijn we in deze studies veel gerichter gaan kijken naar koffie. Hieruit is dan ook gebleken dat koffie helemaal geen hart- en vaatziekten veroorzaakt en dat twee tot vier kopjes per dag zo’n vijftien procent minder kans op hart- en vaatziekten en vroegtijdig sterven kan geven. Dat is dus een hele gunstige uitkomst.”

----

Als lid van Hartpatiënten Nederland heeft u onbeperkte toegang tot alle Premium-artikelen op hartpatienten.nl. Het enige wat u hiervoor hoeft te doen is inloggen op uw profiel. Het zijn artikelen waar we trots op zijn en die we graag met u als trouwe lezer delen.

Scholieren leren reanimeren met I Save Lives

Geschreven door


Door middel van Serious Gaming leren reanimeren? David Hup en Sam Steltman, initiatiefnemers van ‘I Save Lives’ ontwikkelden een lesprogramma waarmee leerlingen van middelbare scholen leren reanimeren met een game. Onder andere Hartpatiënten Nederland steunde de crowdfunding en checkt nu met Sam hoe het ervoor staat!

Non-entertainment games om kennis of vaardigheden te ontwikkelen, is Serious Gaming in een notendop. David en Sam ontwikkelde zo’n Serious Game. Hun doel? Op een snelle en effectieve manier scholieren leren reanimeren. Met hun programma en bijbehorende game, verzorgen middelbare scholen zelf trainingen waarbij hun leerlingen zelfstandig leren reanimeren: “Ons programma bestaat uit drie onderdelen: de Serious Game, E-learning voor de leerlingen en een Online Portaal voor de leraren. Deze drie onderdelen zorgen ervoor dat de school gemakkelijk aan de slag kan met praktijkgerichte reanimatietraining,” aldus Sam - één van de initiatiefnemers van I Save Lives.

----

Als lid van Hartpatiënten Nederland heeft u onbeperkte toegang tot alle Premium-artikelen op hartpatienten.nl. Het enige wat u hiervoor hoeft te doen is inloggen op uw profiel. Het zijn artikelen waar we trots op zijn en die we graag met u als trouwe lezer delen.

Opgeleid tot werkloze: Positie ‘jonge klaren’ op de arbeidsmarkt onzeker

Geschreven door

Klaarstaan om levens te redden, maar die droom al moeten opgeven voordat een tipje van de sluier ook maar is opgelicht. Het is het lot van steeds meer jonge medisch specialisten. Door krapte op de arbeidsmarkt komen ze moeilijk of zelfs helemaal niet aan een baan. En dat terwijl ze er jaren voor gestudeerd hebben.

Twaalf jaar. Dat is de periode die cardiologen in spé minimaal moeten reserveren om zich te specialiseren in de preventie, diagnostiek en behandeling van hart- en vaatziekten. De eerste zes jaar moet de opleiding Geneeskunde worden doorlopen, waarna nog eens zes jaar volgt voor de specialisatie Cardiologie. Afgestudeerde basisartsen kunnen deze opleiding volgen bij verschillende opleidingsziekenhuizen in Nederland. Zo biedt het Amsterdam UMC plek aan 4 AIOS (arts-assistenten in opleiding tot specialist) per jaar, het Hart Long Centrum Leiden neemt eveneens 4 AIOS per jaar aan en bij het Hartcentrum OLVG zijn op ieder moment ongeveer 24 AIOS in opleiding tot cardioloog. Jaarlijks betreden een kleine duizend medisch specialisten (alle specialisaties bij elkaar opgeteld) de arbeidsmarkt.

----

Als lid van Hartpatiënten Nederland heeft u onbeperkte toegang tot alle Premium-artikelen op hartpatienten.nl. Het enige wat u hiervoor hoeft te doen is inloggen op uw profiel. Het zijn artikelen waar we trots op zijn en die we graag met u als trouwe lezer delen.

Een hart met drie kamers

Geschreven door

Manon van der Giessen (35) is geboren met een hart bestaande uit drie in plaats van vier kamers en een gat tussen de boezems. Daarnaast zit haar hart aan de rechter- in plaats van de linkerkant. Hiermee omgaan was en is niet altijd even makkelijk voor haar.

Net voordat Manon drie jaar werd, is ze geopereerd aan haar hart. Van de ene kamer werd een directe weg naar haar longslagader gemaakt, zodat het bloed weer goed kon stromen. In het geval van Manon zou het zuurstofarme en -rijke bloed anders namelijk door elkaar lopen binnen het hart. Hoewel de operatie toen erg goed is gegaan, heeft Manon nog altijd een kamer minder en moet haar hart daardoor harder werken. Dat betekent dat ze minder energie heeft en sneller moe is. “Ik leg het altijd uit alsof ik een autootje ben dat vijfenveertig kilometer kan rijden en verder goed functioneert, maar niet gemaakt is om op de snelweg te gaan racen. Zo’n auto moet zichzelf niet met een raceauto vergelijken; dat is niet eerlijk. Mensen die wél vier hartkamers hebben, zijn nu eenmaal anders dan ik.”

----

Als lid van Hartpatiënten Nederland heeft u onbeperkte toegang tot alle Premium-artikelen op hartpatienten.nl. Het enige wat u hiervoor hoeft te doen is inloggen op uw profiel. Het zijn artikelen waar we trots op zijn en die we graag met u als trouwe lezer delen.

Sportarts Hans van Kuijk: “Écht eten is wat ik mijn patiënten adviseer”

Geschreven door

Sportarts Hans van Kuijk (54) verdiepte zich jaren terug meer en meer in voeding, omdat hij maar niet begreep waarom zijn patiënten, die alles goed leken te doen, alsmaar zieker werden. Inmiddels adviseert hij zijn patiënten alleen nog maar ‘real food’: onbewerkte voeding en weinig koolhydraten.

Hans is als sportarts al 21 jaar werkzaam in het St. Anna Ziekenhuis in Eindhoven. Sinds 2002 neemt hij daar de hartrevalidatie op zich. Door de jaren heen is hij zich meer en meer gaan toeleggen op chronisch zieken, vanwege de enorme toename aan aandoeningen die hij zag ontstaan. Eind 2014 dook Hans in de voedselwereld, omdat hij zich steeds vaker afvroeg: klopt dat wat we horen eigenlijk wel? “Juist bij mensen met bijvoorbeeld diabetes zag ik nooit echt resultaat, ondanks dat ze zich hielden aan voedingsrichtlijnen. Zo zeggen de richtlijnen nog altijd dat je moet oppassen met vet, maar dat liet in de praktijk geen positief resultaat zien. Gek genoeg bleek, toen ik meer en meer over vetten las, dat er helemaal geen bewijs is dat vet slecht is. Maar waarom denkt iedereen dat dan?”

----

Als lid van Hartpatiënten Nederland heeft u onbeperkte toegang tot alle Premium-artikelen op hartpatienten.nl. Het enige wat u hiervoor hoeft te doen is inloggen op uw profiel. Het zijn artikelen waar we trots op zijn en die we graag met u als trouwe lezer delen.